Steek jij vaak je kop in het zand als het moeilijk wordt? Maak jij jezelf wijs dat het wel goed komt en schuift je taken voor je uit terwijl je deze eigenlijk dringend af zou moeten handelen? Zoals dat gesprek met die boze klant of dat conflict met je collega?
Ontkenning is een klassieke reactie op stress en een heel verleidelijke manier om uitdagingen uit de weg te gaan.
Als je jezelf regelmatig dingen hoort zeggen als: “het is niet mijn schuld, er is niets gebeurd” of “iedereen doet het”, dan is ontkenning wellicht een van jouw beschermingsmechanismen.
Omdat ontkenning niet altijd de beste manier is om met uitdagingen om te gaan ga ik er in dit artikel dieper op in. Ik beantwoord de vraag hoe het verband houdt met stress en ga in op de voor- en nadelen van het ‘net doen of iets niet gebeurd is’.
Ook krijg je van mij drie tips die kunnen helpen om van vermijdingsgedrag af te komen.
Waarom stress leidt tot ontkenning
Wanneer je geconfronteerd wordt met een stressvolle situatie is het soms veel gemakkelijker om net te doen of er niets gebeurt.
Ontkenning is een manier om situaties, en de mogelijk negatieve gevolgen hiervan, niet onder ogen te willen zien. Op deze manier behoed je jezelf voor pijn en hoef je je niet kwetsbaar op te stellen. Als er niets gebeurd is hoef je hier ten slotte ook niet mee te dealen. Het is niet nodig jouw aandeel in situaties toe te geven of je angsten onder ogen te zien.
Uiteindelijk gaat ontkenning over het vermijden van emoties. We gebruiken het om schuldgevoelens, onvrede of schaamte te onderdrukken. De keerzijde is dat het negeren van wat er gebeurt ook onze positieve emoties onderdrukt. Je mist dus ook de fijne emoties zoals voorpret, blijdschap of geborgenheid.
Ontkenning; hoe ziet dat eruit?
Wat zijn aanwijzingen dat je worstelt met ontkenning? Denk dan aan situaties of gebeurtenissen waarbij jij:
- Gedachten over bepaalde problemen probeert te onderdrukken
- Ondernomen acties rationaliseert
- Fictieve verhalen verzint waarin je stressoren vervangt of weglaat
- De bron van je stress probeert te bagatelliseren, of vooral
- De minder stressvolle elementen van situaties benadrukt.
Ontkenning is een veel voorkomend afweermechanisme bij stressvolle gebeurtenissen.
Het is een van de tien afweermechanismen die Anna Freud beschrijft. Zij definieert ontkenning als ‘het niet toegeven dat er een probleem is’. Volgens Freud is het een schadelijke coping strategie, omdat het mensen verhindert om te gaan met en te leren van de realiteit.
Daarnaast is het de eerste fase in het 5-fasen van rouw model van Elisabeth Kübler-Ross. Dit model beschrijft hoe mensen traumatische of ingrijpende ervaringen in privé- of werkleven verwerken.
Tenslotte is ‘Ontkennen’ ook één van de Stresskaarten in onze kaarten set: STRESS! Herken jij de signalen?
Waarom doen we het?
De reden dat we ontkenning gebruiken is omdat het effectief kan zijn. Behalve dat het (soms) helpt emotioneel ongemak te vermijden, bespaart het ons enorm veel tijd. Tijd die we normaal gesproken gebruiken om:
- Stressvolle situaties te ‘verwerken’ en ons hieraan aan te passen
- Problemen te (h)erkennen en
- Om te gaan met de uitkomsten van onze acties.
Daarentegen heeft het zeer duidelijke nadelen:
- Ontkenning voorkomt dat we oplossingen vinden voor onze uitdagingen
- Het weerhoudt ons ervan te leren, wat er vaak toe leidt dat we hetzelfde onbehulpzame gedrag herhalen en
- Als we ervoor kiezen niets te doen, kan ontkenning het oorspronkelijke probleem verergeren, waardoor het later alleen maar nog moeilijker wordt om ermee om te gaan.
Genoeg redenen om er op een andere manier mee om te gaan dus.
Drie manieren om ontkenning te overwinnen
Gelukkig zijn er bruikbare manieren om de gewoonte zaken te ontkennen te verslaan. Een aantal hiervan vind je hieronder.
1. Kosten-batenanalyse
Als je de neiging voelt om iets onder het tapijt te vegen, probeer dan eerst de voor- en nadelen af te wegen.
Vraag jezelf af:
Wat zijn de potentiële voordelen van het vermijden van deze kwestie?
Wat zijn de mogelijke nadelen?
Als je een belangrijke taak uit de weg gaat, kan dat negatieve gevolgen hebben. Denk aan het ophouden van je teamgenoten of het verliezen van een klant. Het kan er zelfs toe leiden dat je ontslagen wordt.
Het in kaart brengen van de voor- en nadelen, kan je ertoe aanzetten om tijdig actie te ondernemen.
2. Emotioneel Bewustzijn
Een goede manier om je emoties te beheersen is door ze op te merken en te erkennen.
Je kunt jouw emotionele bewustzijn vergroten door emoties regelmatig te checken en bij te houden: download deze Emotie Checklist en vink twee keer per dag het gevoel aan dat je op dat moment ervaart.
Het is niet nodig om actie te ondernemen; om je emotionele bewustzijn op te bouwen is erkennen hoe je je voelt genoeg.
3. Houd een dagboek bij
Het bijhouden van een dagboek kan jouw bewustzijn kan verhogen. Vele studies tonen aan dat het een waardevolle manier is om emoties te herkennen en zelfs te accepteren.
In de praktijk helpt het bijhouden van een dagboek ook om perspectief te krijgen en verbanden te zien tussen je gedachten, emoties en daden. Dit kan heel nuttig zijn bij het overwinnen van ontkenning.
Trek een week lang elke dag 15-20 minuten uit om in je dagboek te schrijven. Beantwoord daarin bijvoorbeeld de volgende vragen:
- Wat heb ik vandaag gedaan?
- Aan welke dingen heb ik gedacht?
- Welke emoties voelde ik als reactie op verschillende gebeurtenissen? (Gebruik eventueel twee aparte secties voor positieve en negatieve emoties), en
- Wat was mijn initiële reactie toen ik mij zo voelde?
