Stel je voor: je bent in gesprek met een collega over een recent afgerond project. Terwijl je aan het woord bent, zie je een frons op haar voorhoofd verschijnen.
Wat doe je vervolgens?
Vraag je: “Waarom die frons?” of vul je de leegtes zelf in met gedachten zoals: “O nee, ze vindt het niets,” of “Ik zeg vast iets fout…”
De realiteit is dat er talloze redenen kunnen zijn waarom je collega twijfelachtig kijkt. Misschien is ze vergeten haar auto op slot te doen, denkt ze aan een vergeten e-mail, of ruikt ze iets vreemds… Maar als je voor een van deze opties gaat, heb je je oordeel al gevormd.
In dit artikel zoom ik in op wat er gebeurt als je te snel conclusies trekt, zoals in het voorbeeld hierboven. Ik bespreek waarom dit vaker gebeurt als je gestrest bent, en hoe je deze ongemakkelijke gewoonte kunt doorbreken.
Waarom trekken we te snel conclusies?
In bovenstaand voorbeeld gebeurt het razendsnel. Zodra je de frons op het gezicht van je collega zag, vormde je onmiddellijk je oordeel – zonder het echt te beseffen.
Je brein pakt het eerste signaal op en slaat de rest over. Geen tijd om opties te overwegen of extra aanwijzingen te zoeken. Je trekt meteen een conclusie, zonder de feiten echt te checken.
Je hersenen houden van snelle denkpatronen. Het bespaart tijd en kan soms zelfs levens redden. Stel je voor:
- Je komt thuis en ziet dat een raam is ingeslagen. Zonder te aarzelen bel je de politie. Later blijkt dat er inderdaad een inbreker in je huis is. Door snel te handelen, heb je jezelf behoed voor mogelijk gevaar.
Dit zijn momenten waarin snelle beslissingen je beschermen. Maar voor andere situaties, zoals de frons van je collega, is het belangrijker om te vertragen en langer te reflecteren.
Vaas of gezichten?
Een perfect voorbeeld van hoe snel je brein keuzes maakt is de beroemde optische illusie van psycholoog en filosoof Edgar John Rubin. Neem een moment om naar het plaatje te kijken. Wat zie je?
De afbeelding kan op twee manieren worden geïnterpreteerd. Als je eerst een vaas ziet, heeft je brein waarschijnlijk de paarse delen opgepikt. Richt je vervolgens op de witte delen, en je zult twee gezichten zien. De smalle inkepingen vormen de toppen van neuzen en de dubbele inkepingen daaronder worden lippen.
Zie je eerst de gezichten? Focus dan eens op de randen van de profielen en zie hoe ze samen het silhouet van een vaas vormen.
Zodra je de tweede interpretatie eenmaal ziet, is het bijna onmogelijk om één van de twee beelden te blijven zien, want na enkele seconden komt het andere beeld weer naar voren. Wat je ervaart bij het wisselen tussen de twee beelden, wordt een ‘Gestalt-switch’ genoemd.
De boodschap: Er is vaak meer dan op het eerste gezicht lijkt.
Stress maakt je vatbaarder
Wanneer je gestrest bent, is het veel makkelijker om in de eerder beschreven val te trappen en te snel conclusies te trekken. Onder druk ben je geneigd om van het ergste uit te gaan. Bij een fronsende collega tijdens een vergadering, concludeer je al snel dat ze niet blij is met wat je zegt, zonder dit verder te onderzoeken.
Stress zorgt voor tijdsdruk. Je denkt dat je geen mogelijkheid hebt om alle opties te overwegen, wat leidt tot snelle en soms verkeerde conclusies.
Om deze reden heb ik de stresskaart ‘Te snel conclusies trekken’ ontwikkeld. Deze snelle denkroute, ook wel ‘confirmation bias’ genoemd, kan schadelijk zijn voor je mentale gezondheid, werk en relaties.
Lees verder om te zien hoe je deze nadelige effecten kan voorkomen.
Drie tips om te voorkomen dat je te snel conclusies trekt
Nu je weet wat er in je gestreste brein gebeurt, zijn er verschillende manieren om de negatieve effecten van ‘confirmation bias’ tegen te gaan.
1. Haal een buitenstaander erbij
De volgende keer dat je merkt dat je snel een conclusie trekt, nodig dan iemand anders uit om mee te denken over andere mogelijke verklaringen voor de situatie. In plaats van direct aan te nemen dat je weet waarom je collega fronst, kun je het na de vergadering bespreken met een collega of vriend.
Enkele nuttige vragen om met deze personen te bespreken zijn:
- Wat zijn/waren de feiten van de situatie, en wat waren uitsluitend gedachten? Bijvoorbeeld: toen je dacht “Ze haat wat ik zei”, was dat gebaseerd op feiten of op emotie?
- Heb je het hele plaatje bekeken? Wat was een aanname en wat was een feit?
Met anderen als klankbord, kun je meer gegevens verzamelen en een duidelijker beeld krijgen. Ze komen misschien met argumenten die jouw aanname helemaal ontkrachten!
2. Denk terug aan andere momenten waarin je snel conclusies trok
Deze tip is relatief eenvoudig. Voordat je je verliest in aannames, denk terug aan andere momenten dat jij of iemand anders snel een oordeel velde op basis van het eerste beschikbare stukje informatie.
Wat gebeurde er toen? Was de conclusie juist of fout? Hoe kun je voorkomen dat je weer dezelfde fout maakt?
3. Stop je gedachten
Herinner jezelf eraan dat je aannames niet gebaseerd zijn op feiten. Dit kan een goede manier zijn om je brein te stoppen met versnellen.
Probeer te onthouden dat conclusies wellicht gebaseerd zijn op overtuigingen en gevoelens. Je kunt je gedachten misschien stoppen met een simpele zin: “Nee! Dat weet ik nog niet zeker!”
